واکاوی الگوی بادهای غالب فصل گرم در دشت‌های ایران مرکزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس تحقیقات سازمان هواشناسی

2 هواشناسی گیلان

3 جغرافیا، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 گروه جغرافیا، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

تحلیل نقشه‌های باد 10 متری درطی دوره 30ساله در ماه‌های گرم سال بر روی دشت‌های داخلی ایران (مرکز، شرق و جنوب‌شرقی) با استفاده از داده‌های بانک داده‌ای ECMWF با تفکیک مکانی 125/0 درجه در راستای طول و عرض جغرافیایی، مبین شکل‌گیری سه الگوی مشخص باد است. این مطالعه براساس داده‌ها با تفکیک مناسب‌تر، در مجموع سه الگوی باد در این پهنه جغرافیایی برای اولین‌بار به‌طور مجزا شناسایی شد. الگوی اول- باد گپ شمالی (باد 120 روزه و باد دشت کویر-لوت-جازموریان (کولوجا))، الگوی دوم-باند همسویی (confluence) لوت و الگوی سوم-همگرایی بزرگ لوت-دشت کویر. باد شمالی با منشاء ناشی‌از اختلاف فشار پرفشاری آسیای میانه و کم‌فشارهای عمان-خلیج‌فارس، در عرصه دشت‌های شرقی و جنوب‌شرقی کشور می‌وزد. دشت‌های محصور با رشته‌کوه‌های مرتفع و سدگونه، مسبب ایجاد این بادهای کانالیزه شده و تند هستند. شرایط توپوگرافیک شرق ایران سبب دو شاخه‌شدن این جریان شده، شاخه شرقی باد معروف به 120روزه و شاخه غربی، باد کولوجا. شکل‌گیری پرفشارهای حرارتی چون پامیر، خراسان جنوبی، کرمان به‌عنوان واداشت ثانویه هم بر تندی این بادها و هم بر ایجاد شرایط کانالیزه شدن آن‌ها اثر دارند. در صورت تضعیف شرایط گرادیان فشاری میان کم‌فشار عمان-خلیج‌فارس و پرفشار آسیایی و شمال خراسان، شاهد شکل‌گیری الگوی همسویی ویژه در کویر لوت هستیم. الگوی مکانی شاخص مناطق مرکزی فلات ایران که به‌دلیل شکل خاص آن، آن را کمربند همسویی کویر-لوت-جازموریان نام نهادیم. تقویت کم‌فشار مستقل لوت، سبب ایجاد همگرایی در بادهای منطقه لوت می‌شود. الگوی سوم، در زمانی شکل می‌گیرد که شاهد شکل‌گیری یک کم‌فشار گسترده در شرق دشت کویر و لوت می‌باشیم.

کلیدواژه‌ها