نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فرامرز خوش اخلاق ¹
• فرشاد پژوه ²
• فرزانه جعفری ³
• صنم کوهی ⁴

¹ دانشیارآب و هواشناسی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

² دکتری آب و هواشناسی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی تهران

³ دکتری آب و هواشناسی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه شهید بهشتی تهران

⁴ دانشجوی دکتری آب و هواشناسی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم جغرافیا و برنامه ریزی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

این پژوهش به‌منظور شناسایی الگوهای همدیدی مؤثر در ایجاد توفان‌های گردوخاک با داده‌های ساعتی میزان دید و با در نظر گرفتن کدهای هواشناسی مربوط به پدیده گردوخاک در 8 ایستگاه هواشناسی واقع در آذربایجان‌های شرقی و غربی توفان‌های گردوخاک برای یک دوره 14 ساله (2010-1996) استخراج شد. سپس با بهره‌گیری از داده‌های شبکه‌بندی شده مرکز پیش‌بینی‌های جوی و اقیانوسی آمریکا ویژگی‌های پویشی- همدیدی هر یک از توفان‌های گردوخاکی مورد واکاوی قرار گرفت. تعیین منابع اصلی گردوخاک برای هر یک از توفان‌های منتخب با بهره‌گیری از مدل لاگرانژی ردیابی ذرات گردوخاک و با استفاده از روش ردیابی پسگرد به انجام رسید. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بیشتر توفان‌های گردوخاک شمال غرب کشور در فصل بهار و ماه مه (اردیبهشت) رخ می‌دهند. همچنین سال 2008 و 2009 بیشترین فراوانی روزهای گردوخاکی را داشته‌اند. از دیدگاه همدیدی مشخص شد فراگیری، تداوم و شدت توفان‌های گردوخاکی با موقعیت سامانه‌های کم‌فشار سطح زمین واقع بر روی غرب و جنوب غرب آسیا هماهنگ می‌باشد. در بررسی همدیدی توفان‌های گردوخاکی 3 الگوی فشار تراز دریا با آرایش‌های متفاوت، به‌عنوان الگوهای اصلی در زمان وقوع توفان‌ها مشخص گردید. نتایج حاکی از ایجاد شیو فشاری قوی ناشی از گسترش کم‌فشارهای گرم از عرض‌های جنوبی و پرفشارهای سرد عرض‌های بالایی به سمت غرب و جنوب غرب آسیا و بلند شدن ذرات گردوخاک از سطح زمین و وزش جریانات گرد و خاکی به سمت منطقه پژوهش با راستایی جنوب غربی به شمال شرقی توسط ناوه‌های کم‌عمق مستقر بر روی منابع گردوخاک در سوریه، عراق و عربستان در سطوح میانی وردسپهر است.

کلیدواژه‌ها

• توفان گردوغبار
• کم‌فشار
• مدل لاگرانژی ردیابی ذرات
• ناوه کم عمق
• شمال غرب ایران