نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• آرمین نیکخواه ¹
• امیرحسین مشکوتی ²
• غلامعلی کمالی ³

¹ دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات گروه علوم زمین.

² عضو گروه آموزشی علوم زمین دانشکده علوم پایه واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی

³ گروه اموزشی علوم زمین، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

شاخص چرخندگی برای تعیین چرخندی یا واچرخندی بودن گردش جوی (جریان) و گسترۀ تأثیرگذاری آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر این اساس پنج نوع مختلف گردش جوی شامل حاشیه ناوه، خط ناوه، زین ارتفاعی یا الگوی ناشناخته، حاشیه پشته و خط پشته بر مبنای انحنای پربند ارتفاع ژئوپتانسیلی تعیین و سری زمانی این شاخص در مقیاس روزانه تولید شد. پوشش مکانی شاخص چرخندگی تا شعاع حدود 300 کیلومتر از نقطه‌ی مرکزی و سطحی بالغ بر 280 هزار کیلومتر مربع می‌باشد. میانگین فراوانی هر یک از انواع گردش‌های جوی در سطح 500 هکتوپاسکال به ترتیب برابر 81، 20، 106، 106 و 52 روز در سال بودند. سامانه‌های کم‌ارتفاع (شامل حاشیه و خط ناوه) در 27% روزهای سال و سامانه‌های پرارتفاع (شامل حاشیه و خط پشته) در 43% روزهای سال حاکم بر منطقه بودند. آزمون روند من-کندال حاکی از کاهش فراوانی سامانه‌های کم‌ارتفاع و همچنین افزایش فراوانی سامانه‌های پرارتفاع بود. بررسی ارتباط میان شاخص چرخندگی دردو سطح فشاری 500 و 700 هکتوپاسکال با دما و بارش نشان داد با افزایش شاخص در منطقه، دما کاهش و بارندگی افزایش می‌یابد. میزان همبستگی پیرسون بین شاخص‌های چرخندگی در دو سطح 500 و 700 هکتوپاسکال برابر 79/0 می‌باشد که نشان دهنده هم وردایی قابل توجه میان الگوهای گردشی جو در این دو سطح می‌باشد. همبستگی قوی مشاهده شده بین الگوهای گردشی در د و سطح نشان دهنده نقش بارز سامانه های مهاجر در تغییرات آب و هوایی منطقه مورد مطالعه است. تحلیل روند نشان داد که تعداد سامانه های چرخندی کاهش قابل توجهی یافته است.

کلیدواژه‌ها

• شاخص چرخندی روزانه
• تبریز
• سامانه ی کم ارتفاع/پرارتفاع